Wat wij bijna 350 jaar na zijn overlijden kunnen leren van filosoof Spinoza over regie nemen in een onvoorspelbare wereld.

Nu AI steeds meer taken overneemt en met de dag slimmer en sneller wordt, zullen wij als mens moeten verschuiven naar een andere rol. Om te ontdekken welke rol dat is, is het leerzaam om eens goed te kijken naar de filosofie van de zeventiende-eeuwse denker Baruch (of 'Bento' voor vrienden) Spinoza. De geboren Amsterdammer begreep namelijk iets dat wij nu opnieuw mogen leren: dat regie niet begint bij controle, maar bij inzicht.

“Durf te vertragen en naar binnen te kijken, in plaats van nog harder vooruit te bewegen”, zou Spinoza je waarschijnlijk adviseren. En hij zou eraan toevoegen: “Alleen door te begrijpen kun je je eigen koers bepalen.” En: “Verspil je energie niet aan wat je niet kunt veranderen. Richt je op wat jij kunt doen, daar zit je kracht.”

De inzichten van Spinoza geven woorden aan iets wat we diep van binnen al weten: dat rust, helderheid en richting niet van buiten komen, maar van binnenuit opgebouwd moeten worden. Inzicht en zelfkennis zijn geen luxe, maar vaardigheden die belangrijker worden dan ooit. Of zijn ze dat al? Beide zijn een voorwaarde om relevant en van waarde te blijven in een wereld die steeds sterker wordt gedreven door kunstmatige intelligentie.

Ik spreek veel mensen die bang zijn voor de toekomst. Hebben ze straks nog wel een baan? Willen vrienden nog wel een verdiepend gesprek of getroost worden, of grijpen ze naar de AI-therapeut? Neemt echte verbinding met mensen straks af? Angst is doodnormaal. Spinoza zou zeggen dat angst een ‘passie’ is: een gevoel dat je overkomt wanneer je iets niet begrijpt of niet kunt beïnvloeden. Zolang je blijft hangen in angst, word je geleefd. Maar zodra je onderzoekt waar je bang voor bent, verandert de situatie. Dan ga je van reactief naar actief.

Spinoza zou niet bang zijn voor technologie. Maar hij zou erop wijzen dat machines geen bewustzijn hebben. Geen liefde, geen inzicht, geen zingeving. Juist dat maakt jou als mens uniek. Jouw vermogen tot inzicht, compassie en ethiek is onvervangbaar. Sterker nog, deze skills worden alleen maar waardevoller. In je privéleven omdat we meer dan ooit naar schermpjes kijken en steeds minder leren ons echt te verbinden met anderen, wordt het noodzakelijk om menselijker te worden dan ooit. Want als diep-sociale dieren gaan we dit hard nodig hebben. Maar ook in ons werk, zijn deze menselijke waarden essentieel om de rol van regisseur en curator in te nemen en AI zijn repeterende kunstjes te laten doen.

En misschien nog wel de meest radicale boodschap van Spinoza: leef niet vanuit uiterlijk vertoon of wat anderen van je verwachten, maar in overeenstemming met je wezen. Hij zag helder hoe we onszelf verliezen in het najagen van waardering, status of controle. Allemaal dingen die door AI, algoritmes of systemen moeiteloos kunnen worden weggenomen of vervangen.

Wat níet vervangen kan worden, is leven vanuit je essentie. Vanuit verbinding, begrip, en het besef dat je waarde niet afhankelijk is van wat je presteert, maar van hoe trouw je bent aan jezelf. In een wereld waarin we steeds meer vergelijken en geoptimaliseerd worden, roept Spinoza ons op tot iets ongekend revolutionairs: leven zonder maskers. Ook vanuit de moderne wetenschap bewezen als een belangrijke weg naar werkelijk geluk en zingeving.

Iets voor jou?
Wil je weten wat jou werkelijk drijft? Wat je tegenhoudt, waar je kracht zit, en hoe je vanuit meer inzicht keuzes kunt maken die wél passen? Dan is het misschien tijd voor een gesprek. Geen snelle oplossing, geen trucje, maar een eerlijke verkenning van jouw binnenwereld. Spinoza zou zeggen: de weg naar vrijheid begint bij het begrijpen van jezelf. En ik help je daar graag bij.

Uitgelichte afbeelding: gegenereerd via Gemini